Władza sądownicza

Konstytucja Rezczypospolitej Polskiej

Art. 173.

Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.

Art. 174.

Sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 175.

1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

2. Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.

Wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują:

• Sąd Najwyższy

• Sądy powszechne

• Sądy administracyjne

• Sądy wojskowe

Obok sądów władzę sądowniczą w Polsce pełnią również dwa trybunały – Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.

Hierarchia sądownictwa w Polsce

Sąd Najwyższy Został on powołany by sprawować nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. Opiniuje on także ustawy i inne akty normatywne. Sprawuje nadzór nad samorządami adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy.

Sądy powszechne
Rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu prawa:

• karnego,

• cywilnego,

• rodzinnego,

• opiekuńczego,

• prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów.

Sędziowie sądów powszechnych są mianowani przez Prezydenta RP na wniosek KRS (Krajowej Rady Sądownictwa).

Sądy rejonowe Rozpoznają one wszystkie sprawy należące do sądów powszechnych, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla sądów wyższych instancji. Dzielą się one na wydziały tworzone w zależności od potrzeb danego sądu rejonowego:

• cywilny,

• karny,

• rodzinny i nieletnich,

• pracy,

• ksiąg wieczystych,

• gospodarczy,

• grodzki.

Sądy okręgowe Sądy rejonowe mogą orzekać tylko w pierwszej instancji, natomiast sądy okręgowe orzekają pierwszej i drugiej instancji. Sądy okręgowe orzekają jako sądy pierwszej instancji tylko w sprawach o zbrodnie i niektóre występki. Odwołania od wyroków sądów okręgowych rozpatrują sądy apelacyjne, jednak sąd apelacyjny może przekazać sprawę sodowi okręgowemu, gdy jest ona bardzo zawiła lub dotyczy przestępstwa o dużej wadze.

Sądy okręgowe podobnie jak sądy rejonowe dzielą się na wydziały:

• cywilny,

• karny,

• penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń sądowych,

• pracy,

• ubezpieczeń społecznych,

• gospodarczy.

Sądy apelacyjne Zajmują się głównie sprawami dotyczącymi odwołań od wyroków i orzeczeń wydanych przez sądy w pierwszej instancji. Pełnią także funkcję sądów dyscyplinarnych dla sędziów.

Prowadzą sprawy z zakresu prawa:

• cywilnego,

• gospodarczego,

• rodzinnego,

• opiekuńczego,

• karnego,

• prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Naczelny Sąd Administracyjny Podstawową jego funkcją jest sprawowanie nadzoru nad działalnością administracji publicznej. NSA orzeka w sprawach dotyczących zgodności z ustawami organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

 Zgodnie z art. 15 § 1 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi Naczelny Sąd Administracyjny:

• rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych;

• podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych;

• podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej;

• rozstrzyga spory o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz spory kompetencyjne między organami tych jednostek a organami administracji rządowej;

• rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego na mocy odrębnych ustaw.

Wojewódzkie sądy administracyjne Są  sądami pierwszej instancji w sprawach dotyczących spraw administracyjnych.

Trybunał Konstytucyjny jest dość specyficznym organem wymiaru sprawiedliwości bowiem został powołany do sądzenia tworzonego prawa. Do jego zadań należy badanie i osądzanie prawa z punktu widzenia jego legalności. Trybunał Konstytucyjny stoi na straży polskiej konstytucji. Dba o to by była ona nadrzędnym aktem w państwie. Trybunał jest organem niezależnym od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Jego odrębność jest także widoczna w ramach samej władzy sądowniczej w stosunku do Trybunału Stanu i innych sądów.

Do jego kompetencji należy:

• orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją

• orzekanie o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

• orzekanie o zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją i ratyfikowanymi umowami

• orzekanie o zgodności z konstytucją celów i programów partii politycznych

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwowymi

• orzekanie w sprawie skargi konstytucyjnej

• odpowiadanie na pytanie prawne

• sygnalizowanie luk w prawie

• rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta

Z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego mogą się zwrócić: prezydent, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, premier, 50 posłów, 30 senatorów, I Prezes Sądu Najwyższego, Prezes NSA, Prokurator generalny, Prezes Naczelnej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Sądownictwa, organy samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz kościoły i związki wyznaniowe. Orzeczenia wydawane przez Trybunał są ostateczne i zapadają większością głosów. W skład Trybunału Konstytucyjnego wchodzi 15 osób, powoływanych na 9-letnią kadencję spośród kandydatów wyróżniających się wiedza prawniczą. Na czele Trybunału stoi prezes oraz wiceprezes, którzy są powoływani przez prezydenta spośród kandydatów, których przedstawia Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojej funkcji są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP. Muszą być apolityczni, czyli obowiązuje ich zakaz przynależności do partii politycznej i związku zawodowego. Posiadają immunitet, nie mogą więc być pociągnięci do odpowiedzialności karnej, ani też pozbawieni wolności. Aresztowani mogą być tylko w przypadku ujęcia na gorącym uczynku. W tej sytuacji prezes Trybunału Konstytucyjnego może nakazać ich zwolnienie z aresztu.

Trybunał Stanu Jest to organ, który został powołany do orzekania o odpowiedzialności osób zajmujących najważniejsze państwowe stanowiska. Trybunał Stanu jest organem niezależnym i oddzielnym od innych władz sądowniczych. Przed Trybunałem odpowiadają osoby za naruszenie konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie sprawowania swojej funkcji. Do konstytucyjnej odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu mogą być pociągnięci: prezydent RP, prezes Rady Ministrów, ministrowie, prezes Narodowego Banku Polskiego, prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz naczelny dowódca sił zbrojnych, za naruszenie konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub też w zakresie pełnionego urzędu (tzw. delikt konstytucyjny). Ponadto przed Trybunałem Stanu mogą stawać posłowie i senatorowie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, która polega na osiąganiu korzyści majątkowych ze skarbu państwa oraz za naruszenie zakazu nabywania majątku ze skarbu państwa lub samorządu terytorialnego. Prezydent RP oraz pełniący jego obowiązki (w zastępstwie) Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu mogą stanąć przed Trybunałem za naruszenie prawa. Ministrowie odpowiadają za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, jednak tylko w przypadku gdy dana osoba jest również pociągnięta do odpowiedzialności konstytucyjnej.

W skład Trybunału Stanu wchodzi:

• przewodniczący Trybunału Stanu, którym jest I Prezes Sądu Najwyższego

• dwóch zastępców

• 16 członków wybieranych przez Sejm spośród posłów i senatorów (na czas kadencji Sejmu), co najmniej połowa z nich powinna posiadać kwalifikacje sędziowskie.

Orzeczenia wydane przez Trybunał Stanu mogą obejmować:

• zakaz piastowania stanowisk państwowych

• utratę sprawowanych dotychczas funkcji oraz stanowisk (w przypadku posłów i senatorów zakaz sprawowania mandatu)

• odebranie praw wyborczych

• utratę orderów oraz odznaczeń

• kary, które przewiduje kodeks karny

Trybunał Stanu został przywrócony w polskim systemie sądownictwa w 1982